İçindekiler
DApp ya da decentralized application, merkezi olmayan bir uygulamadır. Bu tür uygulamalar, doğası itibarıyla merkezi olmayan blok zincirlerinde ya da eşler arası (P2P) ağlarda çalışır.
Bir DApp, kullanıcılarına merkezi uygulamalarla aynı ya da benzer işlevleri ve faydaları sağlar. Geleneksel (merkezi) uygulamalar tek bir bilgisayarda çalışırken DApp, merkezi olmayan bir ana veri defteri (blok zinciri) üzerinde çalışır.
Merkeziyetsiz uygulamalar, tipik olarak akıllı sözleşmeler yoluyla özerk çalışır ve insan müdahalesine ihtiyaç duymaz. Herhangi bir varlığa ait değildir. Dolayısıyla tek bir otorite tarafından kontrol edilemez.
Merkeziliğin ve Merkeziyetsizliğin Farkı
Merkezi uygulamalar, tek bir otoriteye ve genellikle şirketlere aittir.
Uygulamaların geliştirilmesinde birçok insan ve başka şirket görev alsa da sonuç olarak yönetim, tamamıyla merkezi bir otoritenin elindedir.
Bir kullanıcı, önce merkezi uygulamanın bir kopyasını indirir. Ardından, şirketin sahip olduğu sunucuyla veri alışverişi yaparak uygulamayla etkileşime girer.
Kullanıcının uygulama üzerinde hiçbir söz hakkı yoktur. Onu yönetemez ve yönlendiremez. Instagram uygulamasından Uber uygulamasına kadar geleneksel uygulamaların tamamı bu sistemle çalışır.
Arka uçtaki bütün kontrol, uygulamanın çalıştırıldığı ve dağıtıldığı sunucuya sahip olan şirketin elindedir. Herhangi bir kullanıcının, o bilgisayar sistemini görüntüleme, izleme, kontrol etme izni yoktur.
Uygulamayı çalıştıran bilgisayar sistemini elinde tutan şirket ya da şirketler (üçüncül taraflar), hatalara ve kayıplara neden olabilir.
Geleneksel uygulamalar, çok sayıda şirketle çalışarak riskleri bertaraf etmeye çalışır. Ancak bu, çözüm değildir. Çünkü hepsi, merkezi sistem üzerinde çalışmaya alışıktır. Bu yüzden doğrudan merkezi sistemin neden olduğu sorunları yok sayarlar.
Bir DApp Olarak Bitcoin
İlk DApp, aynı zamanda ilk kripto para olan Bitcoin’dir.
Bitcoin, açık kaynaklıdır. Blok zinciri üzerindeki işlemlerin tamamı, merkezi bir varlığın kontrolü olmaksızın gerçekleşir.
Uygulamanın en başından beri yapılan tüm işlemler, blok zincirinde kayıtlıdır ve değiştirilemez.
Madenciler, blok ödüllerini kazanırken (Bitcoin çıkartırken) aynı zamanda ağın güvenliğini temin ederler.
Blok ödülleri, enflasyonist etkinin sınırlandırılabilmesi için her 210 bin blokta bir yarıya indirilir. Buna, halving (yarılanma) denir.
Blok ödüllerinde kabaca her 4 yılda bir kez, yarılanma gerçekleşir. İlk DApp olan Bitcoin, 21 milyon adet ile sınırlıdır.
Merkezi ve Merkezi Olmayan Uygulama Örnekleri
Herkesin bildiği ve kullandığı, mobil ve web uygulamalarının tamamı merkezi uygulamalardır: Youtube, Instagram, Tiktok, Twitter, Netflix, Telegram…
Şu an okumakta olduğunuz bu internet sitesi de merkezi uygulamara bir örnektir. Merkezi uygulamalar, saymakla bitmez. Tanınmış merkeziyetsiz uygulamalar ise sınırlıdır.
En popüler merkeziyetsiz uygulamalardan bazıları şunlardır:
- OpenSea: NFT’ler için merkeziyetsiz pazar yeridir.
- Uniswap Protocol, kripto para birimlerinin değişimi için kullanılan merkeziyetsiz bir finans protokolüdür.
- MakerDAO, insanların kripto varlık olarak kredi alıp verebildikleri merkeziyetsiz bir finans ürünüdür.
Merkeziyetsizliğin Avantajları
Merkeziyetsizlik, çok sayıda bilgisayar sisteminin bir araya gelmesiyle büyük bir ağın oluşturulmasına ve çalıştırılmasına imkan tanır.
Ağın çalışmasına katkı sağlayan bütün bilgisayarlar yok edilmediği takdirde o ağ da yok edilemez.
Bu ağ umumidir ve herkese açıktır. Açık kaynaklıdır ve şeffaftır. Aynı zamanda anonimdir ve tek otorite tarafından kontrol edilemez.
Merkeziyetsiz uygulamaların en belirgin avantajı, anonim olmalarıdır. Veriye dayalı çok sayıda doğrulama gerektiren merkezi uygulamalardaki veri hırsızlığı riski, merkeziyetsiz uygulamalarda bulunmaz.
DApp kullanırken merkezi bir otoriteye güvenmeye gerek yoktur. Kocaman bir ağda, çok sayıda kullanıcı tarafından çalıştırılan akıllı sözleşmeler (bilgisayar programları), anonim taraflar arasındaki işlemleri ve anlaşmaları, güvenilir ve tutarlı şekilde gerçekleştirebilir.
Herhangi bir DApp, tek otorite tarafından kontrol edilemediği için kullanıcılar, uygulamanın faaliyet gösterdiği alanda kelimenin tam anlamıyla anonim ve özgürdür.
Mesela bir geliştirici, Twitter benzeri merkeziyetsiz bir uygulama geliştirip tweet attığında, uygulamadaki tweet’ler zincire kaydedilir. Bir kez yayınlanan tweet, geliştirici de dahil olmak üzere hiç kimse tarafından silinemez.
Merkeziyetsizliğin Dezavantajları
DApp kullanımı dünyada hala yeterince yaygın değildir. Merkeziyetsizlik kendini önemli ölçüde ispatlamış olsa da hala deneyseldir.
Merkeziyetsiz uygulamalar, çok sayıda sorun barındırır. Ayrıca merkeziyetsiz uygulamaların yayılmasıyla gelecekte karşılaşılması muhtemel problemler, tahmin edilemeyecek kadar büyük olabilir.
Yani merkeziyetsiz bir dünya için hala çok fazla bilinmezlik ve belirsizlik söz konusudur.
Ölçeklenme belirsizliği, potansiyel sorunların başındadır. Uygulamalar, yoğun hesaplamalar gerektirebilir ve ağda fazla yüklemelere neden olabilir. Bu durumda, ağ tıkanıklığı gerçekleşebilir. Merkeziyetsiz uygulamaların ağ tıkanıklığı sorununa karşı etkili bir şekilde ölçeklenip ölçeklenemeyeceği, hala büyük bir belirsizliktir.
Merkeziyetsiz uygulamalar hakkındaki diğer endişe kaynağı, arayüz geliştirme konusundaki zorluklardır. Merkeziyetsiz uygulamalar için kullanıcı dostu arayüzler geliştirmek, merkezi uygulamalara kıyasla çok daha zordur.
Kullanım kolaylığı, kullanıcıları uygulamayla etkileşime girmeye teşvik eden bir özellik ve çoğu geleneksel uygulama kullanıcısı için büyük bir beklentidir.
Merkeziyetsiz uygulamaların, zaten popüler ve yerleşik olan merkezi uygulamalara rakip olabilmesi için DApp geliştiricileri tarafından, kullanıcı deneyimi üzerinde daha fazla çalışılması gerekir.
Kullanıcı deneyimi açısından çok başarılı merkeziyetsiz uygulamalar da vardır. Örneğin, merkeziyetsiz marjin borsası Mango Markets, arayüz ve kullanıcı deneyimi konularında çok başarılıdır.
Kod değişikliği yapmanın zor olması, merkeziyetsiz uygulamalar için bir diğer meydan okumadır. Her uygulama gibi bir DApp de beta sürecinde hata ayıklaması ve geliştirme gerektirir. Ancak merkeziyetsiz uygulamalarda kod değişikliği yapmak, daha zordur.
Merkeziyetsiz Uygulamaların Artıları ve Eksikleri
Artıları:
- Tüm işlemler, anonimdir. Kullanıcı gizliliğini destekler.
- Tüm işlemler, blok zinciri üzerinde gerçekleşir ve kaydedilir. Şeffaftır.
- Üçüncül taraf kaynaklı hata riski yoktur.
- Sansüre karşı çok dirençlidir.
- Esnek ve gelişime açık bir platformdur.
- KYC (Know Your Customer) ve doğrulama gerektirmez.
Eksileri:
- Ölçeklenebilirliği şüphelidir.
- Kullanıcı dostu bir arayüz geliştirmek zordur.
- Kod değişikliği yapmak zordur.
- Süreç içinde meydana gelen kayıplar telafi edilemez.
Akıllı Sözleşme Platformları
Bir DApp, akıllı sözleşmeler yoluyla meydana getirilir.
Akıllı sözleşmeler ise akıllı sözleşme oluşturmaya imkan sağlayan platformlar üzerinde yaratılır.
Geliştiriciler tarafından DApp geliştirmek için en çok kullanılan 3 platform; Ethereum, Solana ve Avalanche’dır.
Her platformun ölçeklenebilirliği kendi dinamiklerine bağlıdır. Örneğin Ethereum 2.0 yükseltmesi ile İş İspatı uzlaşı yönteminden, Hisse İspatı uzlaşı yöntemine geçiş planlanır. Böylece ölçeklenme sorunlarını giderilmesi ve öncü rolünün korunması amaçlanır.
Halihazırda Hisse İspatı uzlaşı yöntemiyle çalışan platformlarda geliştirilen uygulamalar ise henüz yeterince geniş kitleler tarafından kullanılmaz. Dolayısıyla akıllı sözleşmeler üzerinde çalışan merkeziyetsizlik, ölçeklenebilirliğe dair henüz merkezi uygulamalar kadar ciddi sınavlar vermemiştir.
Çıkarımlar
- İlk merkeziyetsiz uygulama ve teknoloji, Bitcoin’in kendisidir.
- Merkeziyetsiz uygulamalara gösterilen ilgi, yüksektir. Her yıl daha fazla girişimci ve geliştirici, merkeziyetsiz uygulama geliştirmeye başlar. Bu alanda yeni uygulamalar geliştirilirken merkeziyetsizliğin mevcut sorunlarını giderecek teknolojiler bulunabilir.
- Gelecekte daha geniş kitlelerin merkeziyetsiz uygulamaları kullanması beklenir. Bu durum ve ölçeklenebilirlik sorunu, merkeziyetsizliğin önündeki en büyük sınavdır. Yine de birçok kişi merkeziyetsiz uygulamaların, gelecekte merkezi uygulamaların yerini alacağına inanır.
