İçindekiler
Marjin, teminat anlamına gelir. Depozito olarak da düşünülebilir. Bu terim daha çok, Forex ve kripto para piyasalarında karşımıza çıkar.
Marjin, herhangi bir enstrümanda pozisyon açılması için yatırılması gereken minimum paradır. Bu para; enstrümanın fiyatına, işlem hacmine ve pozisyonda kullanılacak kaldıraca göre değişiklik gösterir.
Yatırılan teminat, pozisyon açılmadığı müddetçe serbest teminat olarak adlandırılır. Serbest marjin, yatırımcı tarafından özgürce transfer edilebilir.
Marjin Ticareti
Marjin kelimesi, genellikle marjin ticaretini ifade etmek için kullanılır. Marjin ticareti, marjin yatırımı ya da kaldıraçlı yatırım; küçük bir depozitoyla yüksek miktarlarda işlem yapmaya yarar.
Bir örnekle açıklayalım.
İki yatırımcının, 100’er doları olsun. Her iki yatırımcı da aynı kripto parayı gözlerine kestirmiş olsun. Yükseleceği düşünülen A kripto parasının fiyatı, 1 dolar olsun.
Bir yatırımcı, elindeki 100 doların tamamıyla, A kripto parasından 100 adet alsın. Diğer yatırımcı ise elindeki 100 doların tamamını teminat olarak kullanıp 5 kaldıraçlı pozisyon açsın.
Bu örneklere göre ilk yatırımcı, spot piyasayı kullanır. Spot piyasa, mahalle pazarı gibidir. Her ürün peşin olarak satılır ve herkes, parası kadar alışveriş (yatırım) yapabilir.
Diğer yatırımcı ise kaldıraçlı ticareti kullanır. Parasını teminat olarak kullanarak 500 dolarlık işlem açar. Bu işlemde, kar da zarar da 500 dolarlık A kripto parası alınmış gibi hesaplanır.
Örneğin, A kripto parasının bir haftada %20 prim yaptığını varsayalım. Spot piyasadan alım yapan yatırımcının elindeki kripto paranın değeri, 120 dolara ulaşır. Marjin ticareti yapan yatırımcının işlemi ise 5 kat (100 dolar) daha karlı durumdadır. Her iki yatırımcı da istediği an kar realizasyonu gerçekleştirebilir.
A kripto parasının değer kaybettiği senaryoda, spot piyasadan alım yapan yatırımcı, yatırım miktarıyla orantılı zarar eder. Ancak kaldıraçlı işlem yapan yatırımcı, kaldıraç miktarıyla orantılı olarak parasının büyük bir bölümünü ya da tamamını kaybedebilir.
Marjin Ticaretini Anlamak
Kaldıraçlı işlemlerde yatırımcı, üçüncü bir parti tarafından fonlanır. Böylece daha büyük miktarda anaparayla işlem yapan yatırımcı, başarılı işlem sonucu daha fazla kar edebilir.
Geleneksel piyasalarda yatırımcının marjin için borç aldığı fon, genellikle aracı kuruluş tarafından sağlanır. Kripto para borsalarında ise genellikle bütün kullanıcıların, kaldıraçlı ticaretleri fonlayarak para kazanmasına izin verilir. Bu yolla borç veren kişiler, borç verdikleri parayla açılan pozisyonun başarısından bağımsız olarak faiz geliri elde edebilir.
Nadir de olsa bazı borsalar, kaldıraçlı işlemlerde kullanılmak üzere kendi fonlarını oluşturur. Fona her kullanıcının yatırım yapmasına izin vermez ve faiz gelirlerini, kullanıcılar ile paylaşmaz.
Marjin Ticaretinin Çalışma Mantığı
Marjin ticaretini başlatmak (pozisyon açmak) isteyen yatırımcı, öncelikle ortaya teminat koymalıdır. Teminat miktarı, pozisyon büykülüğünün belirli bir yüzdesi kadardır ve yatırımcı tarafından belirlenir.
Bu ilk teminat, ilk yatırım marjini ya da başlangıç teminatı olarak isimlendirilir ve kaldıraç için kullanılır.
Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse marjin hesapları, kaldıraçlı işlemler için kullanılır. Kaldıraç ise borç alınan fonun, yatırılan başlangıç teminatına olan oranını tanımlar.
Örneğin, 20:1 (20 kat) kaldıraçlı pozisyon açmak isteyen bir yatırımcıyı ele alalım. Bu yatırımcı, hesabına 5.000 USD başlangıç teminatı yatırmış olsun. Bu koşullarda, 5 bin dolarlık başlangıç teminatıyla (anaparayla), 20 kat kaldıraç kullanılarak 100.000 dolar büyüklüğünde işlem açılabilir.
Farklı ülkelerde, ticaret platformlarında ve piyasalarda; bambaşka kurallar ve kaldıraç oranları geçerlidir. Ancak bazı tipik kaldıraç oranları vardır. Yaygın kullanım; menkul kıymetlerde 15:1 (15 kat), Forex piyasasında 50:1 (50 kat), kripto para piyasasında ise 2:1 (2 kat) şeklindedir.
Kaldıraç oranı, kripto para yatırımcıları tarafından genellikle x harfiyle ifade edilir. Örneğin 2:1 kaldıraç oranı, kripto para yatırımcıları arasında “2x” olarak yazılır ve söylenir.
Long (Uzun) ve Short (Kısa) Pozisyon
Kaldıraçlı işlemlerle hem long (uzun) hem de short (kısa) pozisyonlar açılabilir.
Long, işleme konu olan varlığın fiyatının yükseleceği varsayımına dayanır.
Short ise tam tersidir. Short pozisyonlarda, işleme konu olan varlığın fiyatı düştükçe yatırımcı, kar eder. Çünkü short pozisyon; bir varlığın, ileri bir tarihte daha ucuza geri alınma beklentisiyle başka bir partiye, sahip olunmadan satılmasıdır.
Mantıken fiyat düştüğünde, yatırımcı, elindeki parayla tekrar o ürünü alabilir ve kar edebilir. Elde ettiği karla da borcunu kapatabilir. Bütün bu işlem, aslında o varlığa gerçekte hiç sahip olunmadan, marjin ticaretiyle gerçekleştirilir.
Yani short pozisyon, ödünç alınan varlığın satılmasıdır. Bu satıştan elde edilen parayla, (fiyatı düştüğünde) varlık geri alınır ve kar elde edilir. Short pozisyon, açığa satış olarak da bilinir. Açığa satışın mekaniği, aslında çok basittir, ancak yeni yatırımcılar için ilk okuyuşta anlamak zor olabilir.
Ayrıca yatırımcılar short mekanizmasını bilmese bile aracı kuruluş üzerinden tek tıkla short pozisyon açabilir. Bu nedenle short pozisyon, çoğu yatırımcı tarafından “düşüş yönünde oynanan bir bahis” olarak algılanır.
Short Pozisyonların Mantığı
Short pozisyonu, bir örnekle ele alalım. Bir yatırımcı, bir hisse senedinin fiyatının düşeceğine inanıyor olsun. Bu hisse senedinin fiyatı, 1 dolar olsun. Yatırımcı, 100 dolar ile ve 5:1 kaldıraç kullanarak bu hisse senedine kısa pozisyon açmak istesin.
Aslında gerçekleşen şudur: Yatırımcı, 100 dolarlık teminat koyar ve 500 dolarlık o hisse senedinden, 500 tane borçlanır. Daha sonra, sahip olduğu hisse senetlerini, 500 dolara satarak beklemeye başlar.
Bu durumda yatırımcının 500 adet hisse senedi borcu vardır ve elinde, 500 doları vardır. Daha sonra, düşüş beklentisi gerçekleşmiş olsun ve hisse senedinin fiyatı, 0.75 dolara gerilesin.
Yatırımcı, 375 dolar (500×0.75) ödeyerek o hisseden 500 adet alabilir ve bütün borcunu kapatabilir. Kalan para yani 125 dolar (500-375), yatırımcının elde ettiği kardır.
Bu kardan, hisse senedi borçlanması nedeniyle oluşan faiz miktarı düşülür. Bu miktar, zamana ve borç alınan varlığa bağlı olarak değişilebilir ancak genellikle, pozisyon büyüklüğüne kıyasla çok düşüktür.
Başarısız Marjin Ticaretin Sonuçları
Marjin ticarette beklenti gerçekleşmezse ne olacağını anlamak çok önemlidir.
Yatırımcının başlangıç teminatı, aslında borç aldığı fonlar için yatırılmış bir teminattır. Yani yatırımcı, her bir lirası ile 4 lira borçlanırsa aslına 1 lirasını, aldığı borçlara teminat olarak ortaya koyar.
Eğer piyasa yatırımcının beklentisinin tersine hareket ediyorsa yatırımcının varlığı, aracı kuruluş tarafından zorla satılabilir. Bu satış, belli bir eşik geçildiği takdirde yapılır. Satışın amacı, pozisyonu sonlandırmak ve teminatı, yatırımcıya borç veren kişilere aktarmaktır. Bu işleme, likidasyon denir.
Bir örnekle açıklayalım. Bir yatırımcı, Bitcoin’e, 55.500 dolardan long pozisyon açmış olsun. Bu işlemin likidasyon fiyatı, 50.350 dolar olsun.
Fiyat, 50.350 dolara yaklaştığında yatırımcıya, hesabına fon eklemesi yönünde çağrı (margin call) yapılır. Minimum marjin koşullarının sürdürülebilmesi ve pozisyonun açık kalabilmesi için yatırımcının pozisyona daha fazla teminat eklemesi gerekir.
Ancak eklenen her fon, pozisyonu genişlettiği için likidasyon durumunda zararı çoğaltma riski yaratır. Eğer yatırımcı teminat ekleme çağrısına uymazsa ve hiç fon eklemezse hesabın varlıkları, likidasyon fiyatı görüldüğünde otomatik likide edilir.
Marjin sürdürme ve likidasyon koşulları, borsa ya da broker tarafından, işlem açılmadan önce yatırımcı ile paylaşılır. Likidasyon, kaldıraçlı işlemlerde iflas anlamına gelir.
Marjin Ticaretinin Kullanımı
Alım satım kar ve zararını teminat yoluyla genişleten marjin, Forex ve kripto para piyasalarında popülerdir. Hisse senedi ve emtia piyasalarında da kullanılır.
Kaldıraçlı ticaretin Forex piyasasında popüler olmasının sebebi, Forex piyasasında fiyat dalgalanmasının diğer piyasalara kıyasla daha az olmasıdır.
Marjinin, Forex piyasasında daha fazla kullanılması, son derece anlaşılırdır. Forex (foreign exchange) piyasası yani döviz piyasaları, daha stabil olduğu için yatırımcıya yüksek kar marjı sunmaz. Bu nedenle kar marjı, kaldıraç yoluyla yükseltilir.
Ancak kaldıracın, fiyat dalgalanmasının zaten yüksek olduğu kripto para piyasasında kullanılması, yatırımcının bütün parasını kaybetmesine neden olabilir.
Kaldıraçlı ticaret, doğası gereği risklidir. Kaldıraç miktarı arttıkça risk artar. Bu nedenle birçok ülkede düzenleyiciler, aracı kuruluşları limitlendirir.
Örneğin Amerika’daki Forex piyasasında, minör para birimlerinde yasal kaldıraç oranı, 20:1, yani 20 kattır. Türkiye’de yasal kaldıraç oranı ise en fazla 10:1, yani 10 kattır.
Fakat birçok kripto para borsası, 100 kata kadar kaldıraçla işlem yapmaya imkan verir. Bu borsalar faaliyetlerini, genellikle mevzuatın esnek olduğu ada ülkelerinde yürütür.
Marjinin Avantajları
Kaldıraçlı alım satım sayesinde görece daha küçük bir miktarla daha büyük karlar elde edilebilir. Bu, kaldıraçlı ticaretin en büyük avantajıdır.
Benzer şekilde, borçlanma ufak miktarları teminat göstererek büyük miktarlarda borçlanabilmek, önemli bir avantajdır. Bu sayede yatırımcının, hesabına büyük miktarlar aktarması gerekmez. Hesaba doğrudan büyük miktarlarda fon aktarmak, gerekli tedbirler alınmadığı takdirde güvenlik riskleri doğurabilir.
Marjinin diğer avantajı, yatırım çeşitliliğine olanak sağlamasıdır. Düşük miktarda teminatla marjin ticaretine başlayan bir yatırımcı bile birden çok pozisyonla yatırımlarını çeşitlendirebilir.
Marjinin Dezavantajları
Kaldıraçlı alım satım, işler iyiye gittiğinde iyi, işler kötüye gittiğinde ise çok kötüdür. Dolayısıyla riski, yüksektir.
Kazancı arttırması, yatırımları yüksek kaldıraç oranlarıyla pozisyon açmaya teşvik eder. Fakat likidasyon durumunda kayıplar da aynı oranda yüksek olur.
Hatta bilinçsiz yatırımcılar, kripto paralarda kaldıraçlı işlemler yaparak bütün paralarını kaybedebilir. Üstelik kayıp miktarı, yatırımcının pozisyonu açarken kullandığı ilk marjinin çok üzerinde olabilir.
Çünkü likidasyon yaklaştığında marj ekleme çağrısı yapılır. Likide olmayı göze alamayan yatırımcı, genellikle pozisyonuna daha fazla teminat ekler. Ancak işler daha da kötüye gittiğinde ve pozisyon likide edildiğinde daha büyük bir yıkımla karşılaşabilir.
Bundan dolayı kaldıraçlı alım satım, sadece risk yönetimi yapabilen profesyoneller tarafından kullanılmalıdır. Zarar-kes (stop-loss) gibi riski azaltan araçlardan, pozisyonlarda etkin olarak faydalanılmalıdır.
Kripto Paralarda Marjin
Kripto para piyasalarında marjin kullanmak risk yönetiminde zayıf olan yatırımcılar için kesinlikle doğru bir yol değildir.
Geleneksel piyasalarda işlem yapan ve yeterince tecrübesi olan büyük piyasa oyuncuları bile bazen likidasyon yaşayabilir. Bu nedenle küçük yatırımcının, çok daha dikkatli olması gerekir. Kaldıraç etkisi ve fazla özgüven, çok büyük sermayelerin bile kaybedilmesine neden olabilir.
Neredeyse bütün kripto para borsaları, kaldıraçlı alım satım altyapısına sahiptir. Kripto para piyasaları zaten riskliyken kaldıraç kullanılmasıyla daha da riskli duruma gelir.
Sosyal medyada birçok kişi, fenomen olmak için marjin ticaretiyle yüzde bin gibi fahiş karlar kazandığını iddia eder. Bu iddialarını, ekran görüntüleriyle kanıtlamaya çalışır. Sosyal medyada yapılan paylaşımların birçoğu, viral amaçlıdır ve sahtedir.
Kripto para piyasasında kaldıraçlı ticaret, iddia edildiği gibi çok yüksek karlar kazandırabilir. Ancak çok sınırlı sayıda kişi, kaldıraçlı işlemlerle yüzde bin gibi fahiş karlar elde edebilir. Dolayısıyla kripto paralarda kaldıraçlı işlem yapan kişinin, kaybeden tarafta yer alma ihtimali, her zaman daha yüksektir.
Ayrıca yüksek karlar, çok fazla yatırımcının, yüksek kayıplarla sonuçlanan pozisyonlarından meydana gelir. Kaldıraçlı alım satım yapan çoğu yatırımcı pozisyonunu, yüksek kazanç hayalleriyle açar, ancak çok az kişi hayal edilen karlılığa ulaşabilir. Çoğu yatırımcı, anaparasının bir bölümünü ya da tamamını kaybeder.
İzole Marjin ve Çapraz Marjin
İzole marjin modu, sınırlandırılmış bir bütçeyle marjin ticareti yapılan moddur. Adından da anlaşılabileceği üzere teminat, izole yani yalıtılmıştır.
İzole marjin şu anlama gelir: Likidasyon durumunda yatırımcının kaybı, başlangıç teminatıyla sınırlıdır. Marjin hesabındaki diğer fonlar, açık pozisyonlardan izoledir, yani etkilenmez.
Bir diğer ifadeyle hesaptaki fonlar, açık pozisyonları kurtarmak ve likidasyonu önlemek için kullanımaz. Yatırımcı, sadece kendi isteğiyle ve manuel olarak pozisyonuna fon eklerse likidasyondan kaçınabilir.
Çapraz marjin modunda ise hesaptaki fonların tamamı açık pozisyonlarda, likidasyonları önlemek için kullanılır. Yatırımcının, likidasyondan kaçınmak için hesabından pozisyona ayrıca teminat aktarması gerekmez.
Birden fazla pozisyon açıksa hesaptaki fonlar, pozisyonlar arasında paylaştırılır. Likide edilmeye yakın fonlar için manuel olarak fon tahsis etmeye gerek yoktur.
Pozisyonların minimum sürdürme gereksinimleri için hesaptaki bütün fonlar teminat olarak kullanılır. Sadece hesap bakiyesinin tamamı tükendiğinde ve hesaba daha fazla teminat eklenmediğinde likidasyon gerçekleşir.
Bazı platformlar, varsayılan mod olarak çapraz marjin ile çalışabilir. Bu nedenle kaldıraçlı alım satımda deneyimsiz kişilerin, hesaplarındaki marjin moduna karşı daha dikkatli olması gerekir.
Marjin Ticaretlerini Fonlama
Marjin ticaretinden para kazanmanın tek yolu, doğrudan pozisyon açarak ticarete dahil olmak değildir.
Kripto paralarda kaldıraçlı işlemler, son derece risklidir. Ancak marjin ticaretlerini fonlayan taraf olmak, çok az risk barındırır.
Borsalar yatırımcılara, kendi bünyelerinde gerçekleştirilen marjin ticaretlerini fonlayarak (borç vererek) para kazanma imkanı verir.
Geleneksel piyasaların aksine kripto para borsalarında, kaldıraçlı işlemleri fonlamak çok kolaydır. Geleneksel piyasalarda, sadece büyük şirketler fonlama yoluyla kar elde eder. Kripto para piyasalarında ise her yatırımcı, fonlamaya belirlediği miktar kadar dahil olabilir.
Hem merkezi hem de merkeziyetsiz kripto para borsalarında bireysel yatırımcılar, kaldıraçlı pozisyonları fonlayabilir. Fakat marjin fonlamanın çalışma mekanizması, borsadan borsaya değişikilk gösterir.
Bu yolla yatıımcı, fon sağladığı işlem başarısız olsa bile borç verdiği süre boyunca kar elde eder. Risk düşüktür, çünkü varlığı borç alan kişinin ticareti başarısızo olursa kişi, likidasyona zorlanarak borç veren kişinin ödemesi gerçekleştirilir.
Teknik olarak fon sağlayan yatırımcının zarar etme riski yoktur. Ancak sağlanan fon, kullanılan platformda barındırılmak zorundadır. Yatırımcı, borç verme süresi boyunca fona müdahale edemez. Bu nedenle platform kaynaklı riskler söz konusu olabilir. Kullanılan borsanın çalışma mekanizmasını anlamak ve borsanın hack’lenmesi gibi risklerin farkında olmak gerekir.
Kazanç miktarı, borç verilen kripto varlığın piyasadaki ve borsadaki likiditesine bağlıdır ve dinamiktir. Fonlama kazançları, genellikle yatırımcıların hesaplarına saatlik olarak yansıtılır.
Yatırımcı, borç vermeden önce, kripto varlıkların bir önceki saat diliminde ne kadar getiri sağladığını görebilir.
Çıkarımlar
- Marjin işlemler, piyasalardaki fırsatları yakalamak için çok iyi bir araçtır. Karlılığı ve portföy çeşitliliğini destekler.
- Marjin ticareti aynı zamanda, çok riskli olabilir. Özellikle kripto para piyasalarında kaldıraçlı işlemler ve genel olarak yüksek kaldıraç oranları kullanmak, son derece risklidir. Riskleri kontrol altında tutarak kaldıraç kullanmak, bilgi ve birikim gerektirir.
- Teknik analiz, kaldıraçlı alım satımlardaki riskleri azaltabilir ama tamamen ortadan kaldırmaz.
- Zarar-kes emirleri kullanılmadığında, marjin ticareti; önce daha fazla teminat eklemeye, sonra da büyük bir iflasa doğru gidebilir.
