İçindekiler
Stablecoin ya da sabit coin, değeri başka bir para birimine sabitlenmiş ya da bağlanmış kripto paradır. Bu tür kripto paraların değerleri, başka bir emtiaya ya da finansal araca bağlanabilir.
Sabit coin, kripto para piyasalarındaki fiyat oynaklığından kaçınmak için kullanılır. Örneğin, Bitcoin’in hızla değer kaybettiğini varsayalım. Yatırımcı, elindeki Bitcoin’i fiyatı Amerikan dolarına sabitlenmiş olan bir sabit kripto paraya çevirebilir. Böylece fiyat oynaklığına karşı kendisini korumuş olur.
Stabil kripto paraların birçoğu, teminatlıdır. Yani stablecoin’i işleten şirket, çıkarttığı sabit kripto paranın toplam değeri kadar yedek para ya da varlık tutar. Örneğin, dolara sabitli bir sabit kripto parayı ele alalım. Şirketin dolaşıma soktuğu sabit kripto paranın değeri 500 bin dolar olsun. Bu durumda şirket, güvence olarak kasasında en az 500 bin dolar tutar.
Stablecoin’lerin Varlığı
Her kripto para, spekülatif bir yatırım aracı değildir. Bazı kripto paralar, sabit bir değeri blok zincirine taşımak için kullanılır.
Kripto paralar; dolardan, avrodan, altından ya da petrolden çok daha hızlı değer kaybedebilir ve kazanabilir. Bu nedenle işlerin ters gittiği durumlarda, değeri sabit kalan varlıklara yoğun bir talep olur.
Yatırımcı, kripto varlığını stablecoin’e çevirerek karını ya da zararını realize edebilir. Daha sonra sahip olduğu stabil (fiyat oynaklığından arınmış) varlığı, eşler arası blok zinciri ağlarında transfer edebilir. İhtiyaç duyarsa fiat paraya çevirebilir.
Stablecoin’lerin olmadığı senaryoda yatırımcıların izlediği iki yol vardır. Birincisi, kripto paraları itibari paraya çevirmektir. Bu yol, gün içinde çok kez alım satım yapan insanlar için çok zahmetlidir.
İkincisi, Bitcoin’i baz almaktır. Bitcoin fiyatı oynak olsa da stablecoin’lerin olmadığı senaryoda bu yöntem, sıklıkla tercih edilir. İlk kripto para borsalarında altcoin’ler, en küçük Bitcoin birimi olan Satoshi (SATS) cinsinden listelidir. Örneğin Ethereum’un 26 Aralık 2016 fiyatı, 805 milyon 276 bin 384 Satoshi’dir.
Günümüzde bu iki yol yerine, yaygın olarak sabit coin’ler kullanılır. Borsalar, altcoin’leri sabit kripto paralarla alınıp satılabilecek şekilde işleme açar.
Stablecoin’lerin Kullanım Alanları
Alım satım ile ödeme ve borç verme, stablecoin’lerin öncelikli kullanım alanlarıdır.
Sabit kripto paralar, kripto para cüzdanlarında saklanabilir ve başka cüzdanlara özgürce transfer edilebilir. Bu özellik, sabit kripto paraların alım satım işlemlerinde tercih edilmelerini sağlar.
Ayrıca bu özellik nedeniyle yerel para biriminin istikrarsız olduğu ve dolar bulmanın zor olduğu yerlerde, stablecoin’ler kullanılabilir. Stabil kripto paralar, dünyanın her yerine kolayca gönderilebilir. Amerikan doları edinmenin çeşitli sebeplerle zor ya da güç olduğu ülkelerde de çalışabilir.
Sabit kripto paraların ikinci yaygın kullanım alanı, ödemelerdir. Stablecoin’ler, ödeme kolaylığı sağlar ve ödeme kuruluşlarına olan ihtiyacı ortadan kaldırır. Sabit kripto para işlemleri, blok zincirinde, üçüncü taraflar ve üçüncü taraf ücretleri olmadan gerçekleşir.
Stablecoin’lerin bir diğer kullanım alanı, kredilerdir. Elinde stablecoin tutan kişiler, çeşitli platformlar aracılığıyla tanımadıkları üçüncü kişilere borç verebilir. Stablecoin cinsinden verilen borçlar, geleneksel bankacılık ürünlerine kıyasla daha yüksek faiz kazançları sağlar.
Stablecoin’lerin Önemi
CoinMarketCap verilerine göre stablecoin’lerin 200 milyar dolara doğru yükselen bir piyasa değeri var. Bu değer, kripto para piyasasının 1 trilyon doları aşan piyasa değeri düşünüldüğünde, nispeten küçüktür.
Ancak bir diğer açıdan bakıldığında bu piyasa değeri, Bitcoin’in piyasa değerinin yaklaşık 3’te 1’idir. Ayrıca sabit kripto paraların popülaritesi sürekli artar ve piyasa değeri, düzenli olarak yükselir.
Örneğin en çok kullanılan stablecoin Tether’in (USDT) piyasa değeri 2022 yılında, iki yıl öncesine göre yaklaşık 20 kat da fazladır
Sabit Coin’lerin Çalışma Mekanizması
Bir stablecoin’in temelinde, endeksleme mekanizması yatar. Stablecoin’ler, başka bir fiyatı ya da değeri takip etme yeteneğini sürdürebilmelidir. Aksi durumda değerini tamamen yitirebilir.
Endekslenme mekanizması, birden fazla yolla inşa edilebilir. Yaygın olarak izlenen yöntem, değeri takip edilen varlığın, stablecoin’i çalıştıran şirket tarafından teminat olarak saklanmasıdır.
Yine de hiçbir yöntem, garantili endeks sunmaz. Sabit paralar çok fazladır ve farklı şirketler tarafından çalıştırılır. Bu nedenle bir kripto para kullanılmadan önce risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
Stablecoin Çeşitleri
Stablecoin’ler, değerlerini dengelemek için kullandıkları mekanizmaya dayalı olarak sınıflandırılır. Genellikle; varlık destekli (teminatlı), algoritmik (çoğunlukla teminatsız) ve merkeziyetsiz olarak 3’e ayrılırlar.
Bir kripto para hem teminatlı hem merkeziyetsiz hem de algoritmik olabilir.
Varlık destekli stablecoin’ler, itibari para ya da kripto para rezerviyle desteklenir. En yaygın şekilde kullanılan sabit kripto para birimleri Tether ve USD Coin, varlık desteklidir.
Algoritmik stablecoin’ler ise daha deneyseldir. Genellikle “rezerv ihtiyacını ortadan kaldıran” bir modele dayanır. Ancak piyasaya algoritmik bir stablecoin süren şirket, isterse çıkardığı coin’leri rezerv ile de destekleyebilir.
Algoritmik modelde token arzı, algoritmalar ve akıllı sözleşmeler tarafından yönetilir. Fiyatın nasıl korunacağı, algoritmaya bağlıdır.
Örneğin, algoritmik sabit kripto para biriminin fiyatı yükseldiğinde, algoritma fiyatı düşürmek ve dengelemek için daha fazla token basabilir. Ya da sabit kripto para, başka bir kripto varlığa dayalı olarak algoritmik olarak üretilebilir.
Algoritmik modelle çalışan stabil coin’lerin, endekslenme mekanizmasını muhafaza etmesi zordur. Bu nedenle algoritmik stablecoin’lere olan güven, daha düşüktür.
Merkeziyetsiz sabit kripto paralar ise topluluğun projedeki değişikliklere yönelik oy kullanabildiği, merkeziyetsiz özerk organizasyonlar (DAO’lar) tarafından idare edilir.
1 # Varlık Destekli Sabit Kripto Paralar
Sabit kripto paralar; itibari para, kripto para ya da başka finansal araçlarla desteklenebilir. Sabit paraların rezervlerinde kurumsal tahviller, fonlar, kıymetli madenler ve teminatlı krediler yer alabilir.
Daha açık bir ifadeyle 1:1 şeklinde Amerikan dolarına bağlı olduğu lanse edilen stablecoin’ler, doğrudan ve sadece Amerikan dolarıyla desteklenmez.
Sabit kripto para projelerinin rezervleri, genellikle kısa vadeli mevduatlar ve senetler üzerinedir. Bunlar hazine bonosu, ters repo, ticari senetler, para piyasası ortak fonları ve doğrudan nakit olabilir.
Bir sabit kripto para, rezervlerinin çoğunu kripto para olarak da barındırabilir. Bu durumda, fiyat dalgalanmalarına karşı aşırı teminatlandırma yapılır. Yani stablecoin’i yürüten şirket; değeri, coin’lerinin değerinden daha yüksek olan kripto paraları, güvence olarak saklar.
Varlık destekli sabit kripto paralarda fiyat stabilitesinin güvencesi, arbitraj yapan piyasa oyuncularıdır.
Örneğin Amerikan dolarına sabitlenmiş bir stablecoin’in, sabit kalmayıp değerlendiğini varsayalım. Bu durumda insanlar, ellerindeki stablecoin ile piyasadan daha fazla dolar alabilirler. Bu durumda söz konusu stablecoin’in arzı artar ve fiyatı tekrar 1’e düşer.
2 # Algoritmik Sabit Kripto Paralar
Algoritmik stablecoin’ler, genellikle teminatsızdır. Algoritmik sabit kripto parayı piyasaya süren şirket, isterse kripto parasını rezerv ile destekleyebilir.
Fiyat, zincir üzerinde çalışan algoritma tarafından önceden belirlenen seviyede sabit tutulmaya çalışılır. Fiyatın garantörü, akıllı sözleşmelerdir.
Algoritmik stablecoin’lerin çalışma mekanizması, merkez bankalarıyla hemen hemen aynıdır. Ancak merkez bankaları ile algoritmik stablecoin’ler arasında ciddi bir fark söz konusudur. Merkez bankalarının politikaları; kamuya açıktır, herkes tarafından iyi anlaşılmıştır ve oturmuş parametrelere dayanır.
Algoritmik kripto paraları çıkartan şirketlerin aynı parametrelere ve statüye sahip olması, neredeyse imkansızdır.
Nitekim Do Kwon tarafından piyasaya sürülen TerraUSD (UST), algoritmik stablecoin’lerin risklerine dair iyi bir örnektir.
TerraUSD’nin fiyatı, Terra (LUNA)’nın da dahil olduğu karmaşık bir ilişki içinde, teorik olarak Amerikan dolarına endekslidir. Fakat Mayıs 2022’de TerraUsd’nin fiyatı, sadece bir gecede 15 cent’e kadar iner.
Aynı günlerde LUNA’nın fiyatı ise neredeyse sıfır (0)’a iner. LUNA için tüm zamanların en yüksek fiyatının, 119,51 dolar olduğunu hatırlatmak gerekir.
3 # Merkeziyetsiz Sabit Kripto Paralar
Merkeziyetsiz stablecoin’ler, kısa adı DAO olan merkeziyetsiz özerk organizasyonlar tarafından yönetilir. Bu tür organizasyonlarda bütün kararlar, oy çoğunluğuyla verilir. Gerekli şartları taşıyan kişiler, yönetim sürecine dahil olabilir.
Merkeziyetsiz stablecoin’lerin en bilineni, Ethereum blok zincirinde çalışan ve fiyatı USD’ye endekslenmiş olan DAI’dır. Her 1 USD değerinde DAI çıkarmak isteyen kişi, 1,5 USD değerindeki kripto parayı, teminat olarak kitler. Teminat, güvence olarak sistemde tutulur. Bu işlemin adı, Collateralized Debt Position (CDP) yani “teminatlandırılmış borç pozisyonu”dur.
Aşırı teminatlandırmanın (1,5x) nedeni, rezervin kripto paraya dayalı olması ve kripto para fiyatlarındaki oynaklıkla başa çıkabilmektir. Temin edilen DAI, özgürce kullanılabilir. Eğer kişi teminatını geri almak isterse 100 DAI’ı geri öder.
DAI fiyatı 1 dolardan yukarı çıkarsa algoritma, yeni token’ların yaratılması teşvik edilir. DAI fiyatı 1 dolardan aşağı inerse önceden yaratılmış token’ların geri çağrılması teşvik edilir. Bu sayede coin fiyatı, akıllı sözleşmeler yoluyla sabit tutulur.
Stablecoin’lerin Güvenilirliği
Stablecoin’lerin güvenilirliği, ilk ortaya çıktıkları andan itibaren tartışma konusudur.
Stabil kripto para fikri, kripto yatırımcılarının çoğu tarafından benimsenmiş olsa da bazı kişilere göre sabit kripto paralar, hiçbir şart altında güvenilir değildir. Çünkü böyle sistemlerin arkasında, sadece merkez bankaları olabilir.
Stablecoin’ler, güvenilirliklerini kanıtlamak için belirli aralıklarla denetim raporları yayınlar. Bu denetimlerin, 3. parti kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmesi gerekir.
Her stablecoin, farklı bir şirket tarafından piyasaya sürülür. Bu nedenle en temelde stabil kripto paraların güvenilirliği, dış etkenlerden bağımsız olarak şirketlere bağlıdır. Örneğin en büyük stabil kripto para olan Tether’in, bağımsız denetmenler tarafından denetlenmediği iddia edilir. Bazı kişiler, şirketin bankacılık partnerlerinin de şüpheli olduğunu savunur.
Ayrıca rezerv dağılımı ve nakit mevduatı (kendi beyanlarına göre basılan token miktarının yalnızca %6,36’sı) da tartışma konusudur.
Buna karşılık piyasadaki en büyük ikinci stabil kripto para olan USD Coin (USDC), rezervinde %22.9 oranında banka mevduatı tutar. Şirketin beyanına göre kalan miktarın tamamı, ABD Hazine menkul kıymeti olarak saklanır.
Bir diğer stablecoin olan BUSD, New York Eyaleti Finansal Hizmetler Departmanı’ndan lisanslıdır. Bu lisans, rezervlerin BUSD arzına denk olduğunu onaylar.
Stablecoin’lerin Avantajları
Stabil coinler, çok yönlü kullanılabilmelerine paralel olarak bir dizi avantajı beraberinde getirir. Öncelikle, çalışmaya devam ettikleri sürece değerleri her zaman stabildir.
Bu özellik, fiyat oynaklığı yüksek olan kripto para piyasasında, onları birer “güvenli liman” haline getirir. Fiyatı sabit olmayan diğer kripto paraların aksine, günlük ödemelerde rahatlıkla kullanılabilirler.
Diğer avantajları, blok zinciri teknolojisiyle çalışmalarıdır. Merkeziyetsiz stablecoin’ler başta olmak üzere sabit kripto paraları durdurmak, onlara el koymak; imkansız değildir ama zordur. Saniyeler içinde, dünyanın herhangi bir yerine taşınabilirler. Blok zinciri teknolojisi, çift harcama gibi usulsüzlükleri başarıyla engeller.
Stabil kripto paraların diğer avantajı, her zaman kullanılabilir olmalarıdır. Herhangi bir zaman diliminde kapatılmazlar ve internet bağlantısı olan herkes, onlara erişebilir.
Ayrıca hızlı, ucuz ve güvenli şekilde aktarılabilirler ve borç olarak başkalarına verilebilirler. Borç olarak stabil kripto para veren kişi, genellikle bankaların sunduğu faiz oranlarından daha yüksek oranda faiz kazanır.
Stablecoin’lerin Dezavantajları
Sabit coin’ler, kesinlikle farkında olunması gereken bazı dezavantajlara sahiptir.
Sabit kripto paraların en büyük dezavantajı, endekslerini koruyabileceklerinin herhangi bir şekilde garanti edilememesidir.
Örneğin algoritmik stablecoin TerraUSD, endeksini koruyamayan sabit coin’lere örnektir. Endeksini koruyamayan sabit coin’ler, bütün değerini yitirebilir.
Stablecoin’ler için bir diğer dezavantaj, yeteri kadar şeffaf olmamalarıdır. En çok kullanılan stablecoin’ler Tether (USDT) ve USD Coin (USDC), denetim raporlarının tamamını herkese açık olarak yayınlamaz. Ayrıca stablecoin’ler, sadece belirli aralıklarla, özel denetim firmaları tarafından denetlenir.
Eğer kullanılan stablecoin’in açık yönetişim mekanizması mevcutsa kullanıcı, yönetim sürecine dahil olabilir. Ancak değilse geliştiricilere ve topluluğa güvenmek zorundadır. Kullanıcı, yönetim sürecine dahil olsa bile topluluk, yanlış kararlar alabilir. Bu kararlar, stablecoin’in geleceğini çok olumsuz etkileyebilir.
Bütün bu nedenlerle sabit kripto paraların güvenilirliği tartışma konusudur. Birçok yatırımcı, sabit coin’leri güvenilir bulmaz. Bu nedenle stablecoin kullanımından kaçınır.
Sabit Kripto Para Regülasyonları
Stabil coin’ler, her anlamda büyük bir belirsizlikle karşı karşıyadır. Örneğin bazı kişiler, hızlı ve ucuz transfer edilebilir olmaları nedeniyle stabil kripto paraların, itibari paralara rakip olduğunu savunur. Bazı ülkeler ise kendi merkez bankalarına bağlı stabil coin yaratmak için çalışmalar yürütür.
Dünya genelindeki bütün düzenleyici kurumlar, 200 milyar dolara yaklaşan stabil kripto para piyasasını yakından izler. Birçok düzenleyici kurum, stabil kripto paralara mesafelidir. Ancak dünya genelinde kesin bir yasaklama, söz konusu değildir. Konu hakkında dört başı mamur düzenlemeler de dünyanın hiçbir yerinde mevcut değildir.
Buna bağlı olarak yakın zamanda devletler tarafından, farklı sabit kripto paraları, farklı şekillerde etkileyecek düzenlemeler gerçekleştirilebilir.
Çıkarımlar
- Stablecoin’ler, gündelik hayatta kullanılabilen işlevsel kripto paralardır. Çalışmaya devam ettikleri sürece, kullanıcılarına para transferi ve kar zarar realizasyonu kolaylığı sağlarlar.
- Stablecoin’ler, fiyat endekslerini korumak için farklı mekanizmalar kullanır. Ancak bu mekanizmaların, her zaman çalışma garantisi yoktur.
- Teminatlı stabil kripto paralarda, şeffaflık sorunu söz konusudur. Yayınlanan denetim raporları, genellikle kamuoyunu ikna etmez. Ayrıca raporların büyük bir çoğunluğu, stablecoin şirketlerinin rezervlerinde, çok düşük miktarda fiat paranın olduğuna işaret eder.
- Stablecoin’lerin geleceği tam bir muammadır. Devletler tarafından yasaklanıp yasaklanmayacakları ya da merkez bankası dijital para birimleriyle (CBDC) nasıl bir ilişki içinde olacakları, büyük bir bilinmezdir.
